Winnaars Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 2012

De donkere schilderijen van Frank Ammerlaan (1979) roepen de kick op van reizen door de nacht, als de weg leeg is en vrij. Dat filmische effect wordt versterkt door het opgloeien van draden, die, in enkele werken van vorig jaar, strak over zijn zwarte doeken zijn gespannen. Ammerlaans duisternis is letterlijk fijnbesnaard. Toch zijn zijn schilderijen zo abstract als maar kan: er is voorstelling noch verhaal, alleen maar materie. De schilderijen zijn daardoor ook zo concreet mogelijk. Het lijkt er zelfs op dat Ammerlaan teer door zijn verf mengt. Verder diept hij de kleuren op die je soms ziet zwemmen in benzineplassen op het asfalt. Hij doordrenkt zijn schilderijen daarmee – als in een ode aan de olie. Ammerlaan is een alchemist die heult met het donker. Enig spoor van Hollandse helderheid is in deze recente ‘oil spill paintings’ definitief verdwenen: verzonken in bedwelmende poelen van verderf.

Jasper Hagenaar (1977) voert in zijn schilderijen verkenningen uit in het voetspoor van de ontdekkingsreiziger, natuurvorser en archeoloog. Maar de wereld die hij ons voorzet is er één van maquettes en modellen. Zelfs een palmboom, die in de volle zon een bijna transparante stam heeft gekregen, blijkt in een hoekige ruimte te staan: een kijkdoos of vitrine. Daar gaat het toonbeeld van paradijselijke onschuld. De zon zal een spotlicht zijn en wat ernstiger is: in het tegenlicht zien we het silhouet van een neerstortende man, een nietige figuur die herinneringen oproept aan beelden van andere vallende figuren in onze geschiedenis. Zo speelt Hagenaar met de betekenis van beelden. Hij kleurt dit spel met het patina van de tijd, prachtig melancholiek, en demonstreert terloops dat onze voorstelling van de wereld een constructie is, wankel als een stapel kiezelstenen op een sokkel.

Tapijten, stoffen, gordijnen, lakens en spreien: in de schilderijen van Keetje Mans (1979) hangt de sfeer van theaterpodium en slaapkamer, van het fictieve en de droom. Mans verweeft in haar voorstellingen parallelle werkelijkheden. De textuur ervan doet ook daadwerkelijk denken aan weefsels, het werk is rul en sensueel geschilderd, prikkelend voor de tastzin. Maar tussen de gordijnen gaan ongrijpbare werelden schuil. Een verlaten slaapkamer is bij Mans het domein van nagelaten gedachten: als woorden vlinderen ze door de ruimte. En aan de lakens ontstijgen ragfijne witte draden; zichtbaar geworden sporen van dromen. Terwijl wij, voyeurs, ons in die draden kunnen verstrikken, lokken ze ons steeds verder die geheimzinnige binnenwereld in. Met een speelse mix van volkskunst en exotisme, opent Mans hier een mystiek toevluchtsoord, waar uiterlijk- en innerlijkheden samengaan.

Je kunt de dingen wel benoemen, maar van zichzelf hebben ze geen namen’, zegt Evi Vingerling (1979). ‘Ze zijn er gewoon.’ In haar schilderijen, meestal ‘zonder titel’, werkt zij toe naar een moment dat aan de woorden voorafgaat, of, wanneer dat in onze communicatiemaatschappij onmogelijk is, tenminste aan etikettering ontsnapt. ‘Alles wat benoemd kan worden haal ik weg’, zegt Vingerling, ‘Wat overblijft, schilder ik.’ In haar schilderijen onthaalt Vingerling de wereld, geabstraheerd en met een fijn gevoel voor poëzie. Haar werk is afgewogen en toch zeer ruimtelijk. Er valt aan af te lezen dat ze een proces van purifiëren toepast. In een overwegend wit schilderij, groots en helder, glanst een subtiel patroon van lichtvlekken, zilverachtig zoals het water in een smeltende ijsrivier. Of zoals de zon, die door kieren van wolkenflarden blinkt.